Szkoła Przyjazna w duchu Oceniania Kształtującego

ZAŁOŻENIA
Szkoła w swoim założeniu jest nastawiona na nauczanie, więc wyniki egzaminów zewnętrznych są najbardziej widocznym miernikiem skuteczności pracy szkoły. Ocena szkoły na podstawie tylko tego jednego wskaźnika byłaby niesprawiedliwa, lecz presja rodziców, władz lokalnych, a także brak satysfakcji uczniów zmusza dyrekcję szkoły do poszukiwania nowych rozwiązań tak, aby wyniki nauczania były bardziej satysfakcjonujące.

Najprostszym sposobem jest poszukiwanie rozwiązań w ramach możliwości szkoły. Sięganie do własnych zasobów, doskonalenie warsztatu pracy nauczycieli to słuszny kierunek do tworzenia nowej jakości pracy szkoły. Rady pedagogiczne uczestniczą w szkoleniach, poznając nowe trendy w edukacji. Na przestrzeni ostatnich 20 lat szkoła w sposób znaczący zmieniła swoje oblicze, a jednak oczekiwane wyniki nie są satysfakcjonujące. Zmiany w ramach cywilizacji przemysłowej są już niewystarczające. Jeżeli szkoła chce dokonać skoku jakościowego i skutecznie poprawić atmosferę, a także wyniki nauczania, powinna wprowadzić nową zasadę pracy z uczniami. Zmienić system, a nie jedynie dokonywać ulepszeń w ramach poprzedniego.

To musi być świadoma decyzja rady pedagogicznej: Idziemy w przyszłość, czerpiemy mądrość z nowych osiągnięć cywilizacyjnych. Szkoła potrzebuje systemowego wsparcia i brania współodpowiedzialności za swój rozwój. Tworzymy szkołę na miarę naszych wyzwań, szkołę przyjazną odnoszącą sukcesy edukacyjne.

Tą propozycją jest szkoła przyjazna, w której realizowana jest koncepcja oceniania kształtującego. Eksperci instytutu zmierzyli się z tym problemem i opracowali założenia takiej szkoły. Uznaliśmy, że w nowy sposób powinniśmy spojrzeć na dwa podstawowe obszary życia szkoły, jakimi są: obszar wychowawczy i obszar kształcenia.
Obszar wychowawczy to klimat współpracy i wzajemnego wsparcia, to budowanie kultury doskonalenia siebie i pracy nad własnymi słabościami. To także praca nad rozwijaniem największego potencjału, jakim jest wiara we własne możliwości. Tylko i jedynie w szkole przyjaznej, która opiera się na tych założeniach, można wprowadzić elementy oceniania kształtującego i wykorzystać je w obszarze nauczania.

Ważnym elementem w procesie kształcenia jest ocenianie. Twierdzimy, że przyczyną niepowodzeń w szkole jest tradycyjne podejście do sposobu oceniania. Chcemy przekonać nauczycieli, że wprowadzenie takich elementów, jak przystępnie sformułowany cel lekcji, jasne kryteria oceniania,a także wzajemna informacja zwrotna pomiędzy nauczycielem, a uczniem zmieni w sposób radykalny proces uczenia się i znacząco wpłynie na wyniki nauczania.

Założenia w wydaniu EKO-TUR opierają się na trzech filarach: uczniowie, wychowawcy, nauczyciele przedmiotu. Podmioty te mają zbudować nowy sposób wzajemnej współpracy, oparty na zasadach OK. Każda z tych grup ma ważną rolę do spełnienia podczas budowania i utrzymania nowego systemu. Oczywiście, w wypadku nauczycieli słowo „grupa” należy rozumieć przenośnie, raczej w znaczeniu„rola edukacyjna”, ponieważ dany nauczyciel w jednej klasie jest wychowawcą, w innych – nauczycielem przedmiotu.

Szczególna rola przypada wychowawcy klasy, który jest w naturalny sposób zainteresowany, aby uczniowie jego klasy osiągali satysfakcjonujące wyniki nauczania. Jego rolą jest zapoznanie uczniów z założeniami OK oraz przekazanie im, jak pozytywne zmiany niesie takie podejście. Dzięki temu zmienia się klimat klasy. Uczniowie świadomie uczestniczą w procesie uczenia się. Wychowawca klasy staje się prawdziwym orędownikiem spraw uczniów swojej klasy.

Nauczyciel przedmiotu na własnych lekcjach pracuje z uczniami zgodnie z założeniami OK. Jego rola staje się łatwiejsza, ponieważ wychowawca klasy całe przygotowania uczniów do tego procesu bierze na siebie. Na lekcjach uczniowie aktywnie biorą udział w realizacji materiału. Zmieniają się relacje nauczyciela z uczniami. Założenia OK kierują uwagę nauczyciela i uczniów z wzajemnej rywalizacji do wzajemnej współpracy. To podejście podnosi efektywność nauczania i sprawia większą satysfakcję nauczycielom i uczniom.
Wychowawca klasy pełni także rolę mediatora pomiędzy swoimi uczniami, a nauczycielami innych przedmiotów. Na etapie budowania i wdrażania tego systemu dochodzi do różnicy w spojrzeniu na ten sam problem i wtedy potrzebny jest ktoś, kto pomoże znaleźć konsensus. To jest naturalna rola dla wychowawcy.
Wychowawca w ramach budowania klimatu klasy (co jest warunkiem wprowadzania OK) wspólnie z uczniami pracuje nad nowymi wartościami, takimi jak: współpraca, a nie rywalizacja, wzajemne wsparcie i pomoc koleżeńska.

Wartością jest rywalizacja z samym sobą, pokonywanie własnych słabości, szukanie rezerw do doskonalenia siebie, bycie doskonalszym dzisiaj w stosunku do dnia wczorajszego. Nowy system funkcjonowania klasy powinien opierać się właśnie na takich wartościach.
Ten system ma spowodować, że uczniowie osiągający lepsze wyniki w uczeniu się będą doskonalić się, pomagając pozostałym kolegom w poprawieniu ich wyników. Świadomie podniesiona została rola wychowawcy klasowego w tym systemie. Jeżeli chcemy, aby system spełniał swoją funkcję, to inwestowanie w główny element systemu – wychowawcę klasowego przyniesie oczekiwane rezultaty. Uczeń z większą przyjemnością weźmie odpowiedzialność za swój proces uczenia,a nauczyciel przedmiotu będzie miał prawdziwą satysfakcję z wyników jego pracy.

System Szkoła Przyjazna w duchu Oceniania Kształtującego (SPOK) posiada swoją strukturę. Organem do budowania, wprowadzania, utrzymania i doskonalenia systemu jest sztab systemu OK. Na czele sztabu staje dyrektor szkoły lub jego zastępca. Jest to ważne założenie - zaangażowanie dyrekcji daje gwarancję sukcesu tego przedsięwzięcia.

Sztab składa się z trzech komórek. Pierwsza komórka zajmuje się wprowadzaniem oceniania kształtującego na lekcjach przedmiotów nauczania. Jej przedstawiciele przygotowują nauczycieli przedmiotów do wprowadzania i utrzymania OK na ich lekcjach. Nauczyciele przedmiotów w ramach doskonalenia tworzą grupę wsparcia, w której dzielą się własnymi sukcesami i kłopotami. Uczą się, jak doskonalić własne umiejętności w ramach oceniania kształtującego. Na czele tej grupy znajduje się przedstawiciel do wprowadzania OK.
Druga komórka zajmuje się budowaniem klimatu w szkole. Praca w ramach tej komórki skupia się właśnie na wychowawcach klas, których należy przygotować do tej szczególnej roli. Wychowawcy klas mają także własną grupę wsparcia i udział w tej grupie pomoże im oczyszczać własne napięcia, a także doskonalić umiejętności wychowawcze w ramach oceniania kształtującego. Naturalnym liderem tej komórki może być pedagog szkolny.

Jest też trzecia komórka - do ewaluacji systemu. Są to audytorzy wewnętrzni, którzy mają za zadanie sprawdzać czy założone wyniki są osiągane, a system jest ciągle doskonalony. Ta grupa odgrywa ważną rolę przy budowaniu systemu, a jej zadanie to wypracowanie wskaźników (do ewaluacji funkcjonowania systemu OK), a także zbudowanie narzędzi do mierzenia tych wskaźników, monitorowanie systemu i przekazywanie uwag do jego doskonalenia.
Dyrekcja szkoły dokonuje przeglądu systemu, a komórka do ewaluacji systemu opracowuje procedurę przeprowadzania przeglądu i przygotowuje do niego materiały.

Zadaniem sztabu jest także koordynowanie działań wszystkich komórek w ramach systemu i czuwanie nad utrzymaniem systemu – ciągłym jego doskonaleniem. W systemie SPOK ważną rolę odgrywa lider do spraw OK, który jest przedstawicielem dyrekcji do spraw bieżących w ramach systemu. Jest prawdziwym wsparciem dla dyrektora, który czuwa nad funkcjonowaniem całego systemu.
Cały system SPOK budowany jest na założeniach przygotowanych przez ekspertów Instytutu Kształcenia EKO-TUR. Jeżeli szkoła chce zbudować system SPOK i otrzymać certyfikat, musi oprzeć się na założeniach wypracowanych przez Instytut. Powodów jest kilka.
Po pierwsze, jeżeli szkoła będzie pracować zgodnie z założeniami, to łatwiej jej będzie uzyskać wysokie wyniki nauczania.
Po drugie, skoro przekona naszych konsultantów o zgodności jej funkcjonowania z naszymi założeniami, spełni warunki uzyskania certyfikatu.
Po trzecie, wejdzie w skład systemu będącego w całości pod kontrolą, ponieważ nasi eksperci w różnych szkołach wprowadzają system w oparciu o założenia EKO-TUR, a to sprawia, że jakość pracy w różnych szkołach w ramach tego samego systemu jest podobna.

Warunkiem wprowadzenia oceniania kształtującego jest stworzenie klimatu współpracy pomiędzy uczniami. Rywalizacja tak bardzo rozpowszechniona w tradycyjnej szkole niesie ze sobą ogromne konsekwencje.
Uczniowie głównie porównują się z innymi i na ogół kończy się to frustracją, brakiem wiary w siebie, pogłębiającymi się kompleksami. W tej filozofii bowiem jest tylko kilku wygranych, a  pozostali z etykietką „przegrany” pogłębiają przekonanie o własnej niedoskonałości. To tradycyjni poprawiacze i to właśnie oni są ofiarami tego systemu.
Szkoła staje się problemem dla uczniów, a ich frustracja przybiera różne formy. Wielu z nich zachowuje się agresywnie i są problemem wychowawczym szkoły. Inni zamykają się w sobie, co w skrajnych przypadkach może skończyć się fobią szkolną.
Z pozoru za ten stan rzeczy odpowiadają nauczyciele, którzy funkcjonują w modelu, do którego zostali przygotowani i są przez ten system zdeterminowani. Aby zmienić tę sytuację, należy zmienić założenia systemu. Nauczyciele muszą odejść od relacji „góra – dół” z własnymi uczniami, relacji opartych na jednej jedynej prawdzie – prawdzie nauczyciela. Nauczyciel jest szczęśliwy, jeżeli uczeń dokładnie rozumie własną rolę. Relacje przebiegają w jedną stronę. Ta koncepcja, to droga jednokierunkowa od nauczyciela do ucznia.

Koncepcja Szkoły Przyjaznej w duchu Oceniania Kształtującego to podejście „góra – dół, dół – góra”.
Jej założeniem jest partnerska rola ucznia w procesie kształcenia. Uczeń świadomie bierze współodpowiedzialność za ten proces, i odnajduje radość ze wspólnego odkrywania świata”. Zgodnie z teorią Deminga uczeń jest klientem szkoły i to on ocenia jakość działań edukacyjnych. Nauczyciel tę jakość tworzy dlatego filozofia „góra – dół, dół – góra” powoduje, że komunikacja pomiędzy nauczycielem, a uczniem jest drogą dwukierunkową. Nauczyciel przekazuje wiedzę, wypracowuje narzędzia do jej przekazywania, natomiast uczeń daje informację zwrotną, na ile rozumie przekazywaną wiedzę, a sposób jej przekazywania jest sprzyjający uczeniu się.

Nauczyciel bardzo ceni sobie informację zwrotną, bo ona doskonali jego warsztat pracy i pozwala skutecznie tworzyć optymalną sytuację uczącą. Informacja zwrotna dla uczniów jest wentylem bezpieczeństwa w relacjach nauczyciel - uczeń. Uczeń ma stworzone naturalne warunki do dzielenia się własnymi przemyśleniami, może wątpić, być refleksyjnym, świadomie i przy pełnej akceptacji przyjmować wiedzę przekazywaną przez nauczyciela.
To jest wspaniała koncepcja, znakomite założenia. Żeby wprowadzić ją w życie, należy przygotować nauczycieli, uczniów oraz kierownictwo szkoły do nowych ról. Dyrekcja  szkoły musi zobaczyć w tym kierunku myślenia nową szansę dla nauczycieli i ich uczniów. Nauczyciele uwierzą, że ten model to nie tylko szansa dla uczniów, ale także szansa dla nich samych. Zaczną odnosić większe sukcesy w uczeniu, a ich relacje z uczniami będą opierać się na współpracy. Szkoła stanie się przyjazna nie tylko dla uczniów, a także dla nauczycieli. System jest nastawiony na uczniów i to oni są podmiotem naszej troski. Z pewnością uczniowie szybko zobaczą własną szansę w tym systemie i będą robić wiele, aby świadomie działać na rzecz wprowadzenia tej filozofii. Przekonani nauczyciele, zachęcani uczniowie i świadoma dyrekcja szkoły to już dużo, ale to za mało, aby skutecznie budować szkołę przyjazną w duchu OK.
Całe środowisko szkolne już zna elementy oceniania kształtującego. Takie narzędzia jak: przystępnie sformułowany cel lekcji, jasne kryteria oceniania, informacja zwrotna, samoocena i ocena koleżeńska są nastawione na ucznia i pomagają mu osiągać sukcesy w uczeniu się, ale aby wprowadzić te narzędzia, szkoła powinna być do tego przygotowana. Tylko w szkole przyjaznej opartej na współpracy i wzajemnej pomocy można wprowadzać elementy oceniania kształtującego. Budowanie szkoły przyjaznej to uczenie się nowych narzędzi, które pomogą ten klimat stworzyć. Takimi narzędziami są już wspomniana informacja zwrotna, umiejętność aktywnego słuchania, umiejętność rozpoznawania potrzeb, umiejętność zachowań asertywnych, umiejętność rozwiązywania konfliktów za pomocą negocjacji i mediacji, a także umiejętność podejmowania decyzji i umiejętność proszenia. Wymienione narzędzia, a właściwie umiejętność ich stosowania w relacji z innymi, są warunkiem budowania klimatu szkoły do wprowadzenia oceniania kształtującego. Narzędzi tych powinien uczyć się i stosować jew codziennych kontaktach nauczyciel, uczeń, jak również dyrekcja szkoły. Warto podkreślić,że umiejętności wymienione w obszarze budowania klimatu są warunkiem do wprowadzenia oceniania kształtującego na dalszym etapie.
W systemie opartym o założenia Instytutu Kształcenia EKO-TUR obszar dotyczący budowania klimatu szkoły jest traktowany na równi z obszarem zajmującym się wprowadzeniem elementów oceniania kształtującego.

            Komórka do budowania klimatu szkoły w swoich zadaniach ma przygotować nauczycieli do budowania szkoły współpracującej. Uczniowie i nauczyciele dzięki pracy tej komórki będą wykorzystywać narzędzia komunikacyjne do budowania atmosfery szkoły. Proces ten będzie długi. Zmiana nawyków komunikacyjnych opartych na mówieniu i argumentowaniu na aktywne słuchanie, rozpoznawanie potrzeb i ich zaspokajanie to całkowita zmiana w podejściu do pracy z innymi.
Przestrzegamy przed nadzieją na szybkie rezultaty. Zmiany będą następowały powoli, ale ich efekty będą znaczące. Należy nauczyć się cieszyć każdym postępem w tym obszarze. Proces uczenia nowego sposobu komunikowania się to także proces własnego doskonalenia, co jest również wartością samą
w sobie. Osobą strategiczną w tym systemie jest wychowawca. Jego rola jest szczególna, dlatego inwestowanie w zespół wychowawców daje nam gwarancję, że ten system będzie skuteczny, że klimat szkoły będzie sprzyjał wprowadzaniu elementów OK.
Wychowawca klasy i jego umiejętności w komunikowaniu się – jego rola w uczeniu tych narzędzi własnych uczniów – to jedna strona medalu. Trzeba pamiętać, że te same umiejętności powinni posiadać pozostali nauczyciele. Uczenie ich tych samych umiejętności jest także zadaniem komórkido budowania klimatu szkoły.
Zwracamy uwagę, że mówimy o klimacie całej szkoły. Przyjazna szkoła w duchu Oceniania kształtującego szczyci się tym, że dyrekcja w pracy z całą społecznością szkolną korzysta także z koncepcji OK. To oznacza, że we wszystkich obszarach funkcjonowania szkoły panuje klimat oceniania kształtującego.

Od jesieni ubiegłego roku obowiązuje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 roku w sprawie nadzoru pedagogicznego. W myśl tego rozporządzenia szkoły mają być oceniane przez zespoły zewnętrznych ewaluatorów, którzy poddadzą ocenie pracę Państwa placówek w zakresie czterech obszarów: efektów działalności dydaktycznej, wychowawczeji opiekuńczej, procesów tam zachodzących, funkcjonowania szkoły w środowisku lokalnym, oraz zarządzania placówką.
Tworząc zasady Szkoły Przyjaznej w duchu Oceniania Kształtującego eksperci EKO-TURu przygotowali dla Państwa produkt wpisujący się w nowe rozporządzenie o nadzorze pedagogicznym. System zakłada organizację wszystkich procesów zachodzących w placówce nadając im spójny cel jakim jest misja szkoły. W związku z tym procesy te są być planowane i nastawione na realizację wszystkich potrzeb głównego klienta szkoły jakim jest uczeń. Zaspakajanie Jego potrzeb jest istotą tego systemu. Realizację misji mierzy się wskaźnikami, które nastawione są na efekty pracy szkoły. Jeżeli szkoła osiągnie zakładane przez siebie wyniki zarówno w sferze dydaktycznej, wychowawczej jak i opiekuńczej oznacza, że dobrze wypełnia swoją misję, a tym samym udowadnia, że dobrze planuje procesy nauczania, wychowania i opieki.
Rozporządzenie o nadzorze pedagogicznym uwzględnia zmianę paradygmatu przywództwa i zakłada, nie umniejszając roli dyrektora, że procesy zachodzące w szkole powinny być planowane, zarządzane i monitorowane prze zespoły nauczycieli działające w szkole. System SPOK opiera swą pracę na takich zespołach, w których nauczyciele wspomagani przez dyrektora decydują o kierunkach i metodach działań. Zespół odpowiedzialny za wprowadzanie i utrzymanie systemu ma wszystkie swoje działania poddawać ewaluacji wewnętrznej, prowadzącej go do poprawy jakości.
Do procesu zarządzania placówką system zakłada aktywne włączenie środowiska szkoły. Przede wszystkim uczniów i rodziców. Uważamy bowiem, że włączenie do zarządzania szkołą wielu środowisk przyczynia się od poprawy jakości pracy szkoły i wzięcia współodpowiedzialności za procesy tam zachodzące.

System SPOK nie jest ostatecznym rozwiązaniem wszystkich problemów dotykających współczesną szkołę. Jest propozycją drogi dla Państwa, która pomoże szkole odnosić sukcesy wychowawcze i dydaktyczne. To od Państwa zależy jakich narzędzi proponowanych przez konsultantów EKO-TURu użyjecie w rozwiązywaniu bieżących problemów i jaką drogą będzie przebiegał Wasz rozwój. My zaś ze swej strony zapewniamy Państwu pomoc w dochodzeniu do sukcesów i najwyższej światowej jakości.
Byłoby nam niezmiernie miło, gdybyście Państwo pochylili się nad naszą propozycją i spróbowali zobaczyć jak, nasz system odpowiada na państwa potrzeby w tym zakresie. Z analiz naszych ekspertów wynika, że jeżeli szkoła chce uzyskać oceny ewaluacji zewnętrznej na poziomie „A”, to korzystając z naszego systemu absolutnie zapewni sobie takie oceny. Mamy nadzieję, że analizując treści rozporządzenia i nasz system także Państwo odnajdziecie te powiązania.

          
           Ty, uczniu, jesteś ważny, ale i ja, nauczyciel, także jestem ważny. I o tym wspólnie musimy pamiętać i dawać dowody tego w naszym codziennym działaniu.