Jak już wspominaliśmy w innym miejscu naszej książki, stara cywilizacja ma swoje narzędzia komunikacji interpersonalnej Wynikają one z założeń „góra – dół”. Są one tak skonstruowane, aby mogły służyć do przekonania tych, „co na dole”, do prawdy głoszonej przez tych, „co na górze”. Podstawowe narzędzia minionej epoki to: wykład, pouczenie, dobra rada, zawstydzenie czy też uogólnienie. Z nową cywilizacją wiąże się nowa filozofia i jej założenia „góra – dół, dół – góra”, które rzucają nowe światło na sposób komunikowania się, budowania relacji i rozwiązywania konfliktów.

Każdy dobry nauczyciel, jak każdy dobry fachowiec, posiada swój niezbędnik z narzędziami do rozwiązywania problemów. Często zdarza się, że ten właśnie specjalista jest w stanie ustalić przyczynę awarii, ale niestety w swojej „torbie” nie posiada wystarczającej liczby narzędzi, aby tę awarię usunąć. Podobnie jest z niezbędnikiem nauczyciela. Naszym zamiarem jest wyposażyć nauczycieli w nowe narzędzia, które pomogą im komunikować się z uczniami, budować partnerskie relacje i klimat w klasie.

Jest wiele narzędzi wynikających z nowego nurtu myślenia. Żeby je wszystkie dokładnie opisać, należy poświęcić im więcej uwagi. Ze względu na zakres naszego projektu w tym miejscu ograniczymy się do zaprezentowania najważniejszych z nich. W systemie SPOK składającym się z dwóch podstawowych obszarów a mianowicie kształcenia i wychowania, staraliśmy się wykorzystać te, które są właściwe cywilizacji wiedzy. Narzędzia dotyczące obszaru kształcenia – elementy oceniania kształtującego – są opisane i przeanalizowane w innym miejscu publikacji. Tutaj postanowiliśmy zająć się tymi, które mają wpływ na budowanie klimatu szkoły, klasy oraz wzajemnych relacji całej społeczności. Z pewnością omawiana lista nie wyczerpuje wszystkich instrumentów komunikacji interpersonalnej. W naszym założeniu informacja zwrotna jest narzędziem szczególnym i dlatego występuje w obu obszarach. Jej poświęciliśmy oddzielny rozdział. Jak już wcześniej o tym wspominaliśmy, ważne zadanie w Przyjaznej Szkole przypisujemy wychowawcy. Dlatego też właśnie jego chcemy wyposażyć w nowe narzędzia, które pomogą mu budować relacje ze swoimi uczniami, a także tworzyć życzliwy klimat. To on jest odpowiedzialny za wprowadzenie projektu w swojej klasie. Pełni rolę łącznika między uczniami a nauczycielami. Bardzo często występuje w roli mediatora, pomagając rozwiązywać narastające między nimi nieporozumienia, przy tym dba, aby interesy każdej ze stron były uwzględnione.

Są też sytuacje konfliktowe, w których wychowawca występuje w roli negocjatora, najczęściej wtedy, kiedy jest stroną w sporze ze swoimi wychowankami. Potrafi odkryć oczekiwania uczniów, a także zadbać o własne potrzeby. Doskonalenie się w obu tych rolach jest ważnym zadaniem wychowawcy, a niezbędnym przy tworzeniu Szkoły Przyjaznej.

Bardzo często dochodzi do nieporozumień pomiędzy wychowawcą a uczniami, ponieważ uczniowie opierając się na własnych wyobrażeniach o hierarchii wartości wychowawcy, błędnie odczytując jego intencje. Istotne jest, aby wychowawca w sposób bardzo czytelny tworzył reguły, na których opiera współpracę z nimi.

Jednym ze sposobów budowania współpracy jest wypracowanie i zaprezentowanie przez wychowawcę własnego expose. W nim wyraźnie i czytelnie określi swoje granice, z czym się nie zgadza, i z czego będzie rozliczał swoich uczniów. Jednocześnie podkreśli, na co będzie stawiał, za co będzie wyróżniał i nagradzał. Zapoznanie się z expose wychowawcy pozwoli uczniom lepiej zrozumieć zasady postępowania nauczyciela wobec nich i daje im większe poczucie bezpieczeństwa. Jasne reguły służą za standardy w codziennej pracy. Wychowawca do nich się odwołuje w sytuacjach konfliktowych a także wtedy, kiedy chce rozliczyć, ukarać lub nagrodzić swoich uczniów.

Expose to wystąpienie, do którego wychowawca powinien się szczególnie przygotować. Podczas tego spotkania nie pozwalamy na dyskusje i omawianie tych zasad. Jedynie, jeżeli są niezrozumiałe, wychowawca w jasny i krótki sposób powinien je wyjaśnić.

Jeśli ten temat kogoś z Was szczególnie zainteresował, polecam książkę Psychologia Szefa (Jerzy Gut, Wojciech Haman). Tam znajdziecie pełny materiał, jak przygotować własne expose, na co zwrócić uwagę, a także jak je wygłosić.

Jak już wiecie, wprowadzamy w naszej szkole system Szkoły Przyjaznej w duchu Oceniania Kształtującego, a ja w nim jestem odpowiedzialny za budowanie klimatu naszej klasy i tworzenie właściwych relacji pomiędzy wszystkimi osobami związanymi z naszą klasą.

Chcę, abyśmy od początku budowali między nami zdrowe relacje. Wykorzystuję tę sytuację i powiem Wam, na co stawiam w mojej pracy z Wami.

Jestem przekonany, że to ochroni Was przed domysłami i wyobrażeniami na temat stosowanych przeze mnie zasad. Pozwoli to lepiej się nam porozumiewać i nie będziemy wchodzić w niepotrzebne konflikty.

To wystąpienie traktuję szczególnie. W moim expose chcę przedstawić Wam, jakich zachowań nie będę tolerował, a za jakie będę nagradzał i wyróżniał.

Oto lista zachowań, za które będę rozliczał, a w szczególnych sytuacjach karał.
Z pewnością będę karał za notoryczne spóźnianie się na lekcje.
Będę rozliczał za egoistyczną postawę i brak gotowości do współpracy z kolegami.
Nie będę tolerował rozsiewania plotek o własnych kolegach.
Nie będę tolerował agresywnych zachowań, niezależnie od tego, kogo dotyczą.
Zależy mi na budowaniu klimatu naszej klasy i dlatego wolę nagradzać i dziękować Wam za Wasze właściwe zachowania.
Szczególnie będę wyróżniał pomoc osobom słabszym i potrzebującym wsparcia w danej chwili.
Będę doceniał osoby angażujące się w tworzenie atmosfery w klasie, a zwłaszcza pomoc w rozwiązywaniu konfliktów.
Będę doceniał branie pełnej odpowiedzialności za powierzone zadania, a przy występujących kłopotach będę nagradzał poszukiwanie nowych rozwiązań.
Najbardziej będę nagradzał za każą gotowość do współpracy i pełnienie roli lidera w różnych przedsięwzięciach.

Tyle miałem Wam do przekazania z mojej strony. Czy chcecie o coś zapytać? Czy mam coś Wam wyjaśnić? Jeżeli nie – dziękuję za uwagę. Ze względu na projekt SPOK i rolę wychowawcy w nim, postanowiliśmy napisać o zaletach expose przy omawianiu zadań wychowawcy. Nauczyciel także jest liderem w klasie, w której uczy. Namawiamy także i jego do korzystania z tego narzędzia przy budowaniu czystych relacji z własnymi uczniami, co będzie z pewnością podstawą jego sukcesów.